Podział gliny ze względu na temperaturę wypału

Zacznijmy od podstawy podstaw, czyli od gliny. Jeżeli lepicie na zajęciach w domach kultury (jak ja) albo w pracowniach ceramicznych, prawdopodobnie na wybór rodzaju materiału do pracy w danym dniu macie ograniczony wpływ. Zwłaszcza, jeżeli chodzi o zakres temperaturowy wypałów.

Warto jednak mieć pojęcie, na jakie rodzaje dzielimy glinę, żeby wiedzieć, co w danym dniu, na danych zajęciach, można zrobić.

Glinę dzieli się na kategorie pod kątem dwóch głównych zmiennych: temperatury spieku i zawartości szamotu. No i oczywiście barwy, ale tu w zasadzie hulaj dusza, i dzięki barwnikom do masy, oprócz gliny białej, kremowej, szarej, pomarańczowej, brązowej, czy czarnej, możemy uzyskać w zasadzie dowolny kolor gliny. Dziś chciałabym napisać o podziale gliny ze względu na zakres temperatur wypału.

W Polsce (w przeciwieństwie do np. USA) zasadniczo dzielimy budulec na gliny  niskowypałowe (niskotemperaturowe) i wysokowypałowe (wysokotemperaturowe). Przy czym, nawet jeżeli glina osiąga spiek np. w 1200 stopniach Celsjusza, z powodzeniem można ją wypalać także w niższej temperaturze. Ten fakt bywa niekiedy przyczyną pomyłek, nie tylko początkujących, ceramików.

Niski zakres temperatur to 1000–1200 stopni Celsjusza. Glinę wypalaną w takim zakresie temperatur nazywa się fajansem (gliną porowatą). Wysoki zakres to 1200–1300 stopni Celsjusza. Glinę o spieku w takim przedziale temperatur nazywamy kamionką. Jest jeszcze jeden rodzaj masy – porcelana. Materiał bardzo specyficzny i trudny. Wypala się ją w zakresie 1280 do aż 1340 stopni Celsjusza. Po wypale jest bardzo cienka, delikatna, niekiedy wręcz przezroczysta.

Zakres wypału	Rodzaj gliny	Opis
< 1000°C	Zazwyczaj lokalnie pozyskiwane gliny z wysoką zawartością żelaza.	Używane w alternatywnych metodach wypału np. wypał jamowy, raku.
1000–1150°C	Terakota	Zawiera dużo żelaza, przez co po wypale uzyskuje czerwonopomarańczowy kolor; tradycyjnie używana do produkcji elementów użytkowych takich jak dachówki, doniczki.
1080–1120°C	Fajans	Żeby uzyskać nieprzepuszczalność naczyń należy je dokładnie pokryć szkliwem.
1200–1300°C	Kamionka	Twarda, odporna na uszkodzenia, nie przepuszcza wody. Często wypala się ją w niższej temperaturze. Nie osiąga wtedy spieku i pozostaje porowata.
1200–1270°C	Glina papierowa / porcelana plastyczna (paper clay)	Mieszanka gliny lub porcelany i włókien celulozowych lub lnianych. Zawartość włókien celulozowych pozwala na dużą swobodę w modelowaniu. Podczas wypału włókna spalają się, zostawiając jedynie delikatną ceramikę. Podczas wypału niezbędne jest zastosowanie dobrej wentylacji.
1280–1340°C (zazwyczaj 1260–1300°C)	Porcelana	Pochodzi z Chin; w jej skład wchodzi głównie kaolin; nie przepuszcza wody.

Przy podziale gliny ze względu na zakres temperatur wypału pojawiają się dwa bardzo ważne pojęcia: nasiąkliwość (przepuszczalność) i spiek gliny.

Nasiąkliwość, to absorpcja wody przez daną glinę po wypale. Jest to ilość porów gliny (zarówno otwartych jak i zamkniętych) w proporcji do całkowitej objętości naczynia. Otwarte i połączone pory pozwalają wodzie wniknąć do naczynia i płynąć w jego środku. Zamknięte pory odcinają dopływ wodzie i sprawiają, że naczynie staje się (w idealnej sytuacji) nieprzepuszczalne. Naczynia wypalane w niskich zakresach temperatur muszą być całościowo pokryte szkliwem, aby zminimalizować ich porowatość, a więc i nasiąkliwość. Aby sprawdzić nasiąkliwość naczynia można wykonać kilka testów. Dwa najpopularniejsze to: zważenie suchego naczynia, zanurzenie go w wodzie na 12 godzin i ponowne zważenie naczynia po wyjęciu z wody. Różnica pomiędzy wagą suchego i mokrego naczynia jest równoważna ilości pochłoniętej wody. Drugi test polega na wlaniu wody do naczynia i odstawieniu go na kilka godzin na serwetce lub gazecie. Jeżeli na serwetce zostanie ślad – naczynie przepuszcza wodę. Zazwyczaj pierwszy wypał naczyń odbywa się w niższej niż docelowa temperaturze, aby mieć pewność, że czerepy naczyń są po takim wypale porowate i przyjmą (wchłoną) nałożone na nie szkliwa.

Spiek gliny to stan, w którym podczas wypału cząsteczki gliny stapiają się ze sobą, powodując ograniczenie porowatości gliny lub osiągnięcie nieprzepuszczalności. Dla naczyń użytkowych zalecane jest, aby po spieku glina miała maksimum 2% przepuszczalności. Przy czym uwaga! To że masa osiągnie spiek, wcale nie oznacza, że będzie nieprzepuszczalna. Tu trzeba pilnować charakterystyk poszczególnych mas i zwracać uwagę zarówno na temperaturę spieku jak i nasiąkliwość.

Opracowałam na podstawie:

1. Fournier, Robert. Illustrated Dictionary of Practical Pottery. Fourth Edition. A&C Black. Londyn: 2000.
2. Mattison, Steve. Podręcznik ceramika. Arkady. Warszawa: 2006.
3. Taylor, Luisa. Ceramics Bible. Chronicle Books. San Francisco: 2011.