Aby zmienić właściwości plastyczne gliny, dodaje się do niej szamot. Szamot, zwany w Podręczniku ceramika S. Mattisona także palonką, to wypalona na biskwit glina (czyli glina po wypale bez szkliwa), sproszkowana na ziarna pożądanej grubości (od pyłu po ziarna grubości nawet 3 mm). W niektórych fabrykach porcelany jako szamotu używa się nawet zmielonych poszkliwionych wyrobów.
Szamot nadaje glinie fakturę, zapewnia bardziej równomierne wysychanie prac i zwiększa odporność pracy na gwałtowną zmianę temperatury podczas wypału. Dodanie szamotu zmniejsza także kurczliwość gliny podczas suszenia i wypału. Wyrób z gliny z takim dodatkiem mniej się paczy.
No dobrze, ale do czego używa się gliny z szamotem?
Generalnie im większe ziarna szamotu w glinie tym większą pracę jesteśmy w stanie z niej zrobić. Glina bez szamotu jest miękka, plastyczna, podatna na kształtowanie. Jest też gładka. Używa się jej do drobnych form, czy naczyń. Dodatek szamotu sprawia, że glina jest łatwiej obrabialna. Powiedzmy, że więcej wybacza. Glin z drobnym szamotem używa się do większych prac. Z grubym – typowo do prac dużych, rzeźb czy do wypału metodą raku. Oczywiście, z gliny z drobnym szamotem, czy też bez szamotu możemy się pokusić o stworzenie dużej formy, będzie to jednak dużo trudniejsze. Trzeba będzie podsuszać formę w dolnych partiach, tak żeby praca nie zapadła się pod własnym ciężarem, pilnować, żeby się nie wypaczyła. Czeka nas też więcej niespodzianek na etapie suszenia i wypalania. Przy pracy z gliną szamotową te problemy są dużo, dużo mniejsze.
Poniżej krótkie podsumowanie:
| Rodzaj szamotu | Wielkość ziaren | Zastosowanie |
| bez szamotu | – | plastyczna, delikatna toczenie na kole prace jubilerskie (drobne) |
| drobny szamot | 0–0.2 mm | szamot niewyczuwalny pod palcami miękka toczenie na kole (jeśli do 20% szamotu), gładkie elementy, drobne detale |
| średni szamot | 0–0.5 mm | prace średniej wielkości rzeźbienie, kafle (jeśli ok. 40% szamotu) |
| gruby szamot | 0–2 mm (a nawet 3 mm) | widoczna faktura duże prace glina rzeźbiarska, do raku (wypał w niekontrolowanej temp., w żywym ogniu) |
Zawartość szamotu w glinie może być niewielka lub całkiem duża. W sklepach dla ceramików najczęściej spotykamy gliny z zawartością od 10% do 45% szamotu. Niska zawartość szamotu pozwala zachować plastyczne właściwości gliny i jednocześnie zwiększyć jej odporność na obrabianie. Dzięki temu glina z zawartością do 20% drobnego szamotu nadaje się do toczenia. Gliny z grubym szamotem zawierają do zazwyczaj więcej – do około 40%.
Wszelkie informacje o grubości ziaren szamotowych i ich zawartości w masie znajdziemy na opakowaniu gliny oraz na stronie producenta i sklepu ceramicznego. Jeżeli pracujecie w domu, warto najpierw zastanowić się, co chcemy zrobić, a potem dobrać do planowanej pracy glinę. Na warsztatach ceramicznych zazwyczaj do dyspozycji będziecie mieć glinę z drobnym lub średnim szamotem. Z takiej gliny ulepicie i anioła, i miskę, i kubek.
Opracowałam na podstawie:
- Fournier, Robert. Illustrated Dictionary of Practical Pottery. Fourth Edition. A&C Black. Londyn: 2000.
- Mattison, Steve. Podręcznik ceramika. Arkady. Warszawa: 2006.
- Warshaw, Josie. Praktyczny poradnik ceramika. Arkady. Warszawa: 2007